Những nẻo đường chiêm nghiệm - Đối thoại giữa Nhà sư và Nhà khoa học - Matthieu Ricard & Wolf Singer
Cuộc đối thoại giữa khoa học Tây phương và Phật giáo nổi bật lên trên những tranh luận thường là khó khăn giữa khoa học và tôn giáo. Có một thực tế rằng đạo Phật không phải là một tôn giáo theo nghĩa mà thường được hiểu ở phương Tây. Nó không dựa trên quan điểm về một đấng sáng tạo và vì thế, nó không đòi hỏi phải có đức tin. Phật giáo có thể được miêu tả là một môn “khoa học của tâm trí” và là một con đường biến đổi từ hỗn loạn đến sáng suốt, từ đau khổ đến tự do. Nó có điểm chung với các bộ môn khoa học là khả năng khảo sát tâm trí theo kinh nghiệm. Đây là điều khiến cho một nhà sư Phật giáo và một nhà thần kinh học có thể đối thoại được với nhau và đạt được thành quả: giải đáp một loạt những câu hỏi trải rộng từ vật lý học lượng tử cho đến những vấn đề thuộc phạm trù đạo đức.
Hai bên đã cố gắng so sánh các quan điểm của phương Tây và phương Đông, các lý thuyết khác nhau liên quan đến cấu trúc của tự ngã và bản chất của ý thức, dưới cái nhìn của khoa học và chiêm nghiệm. Cho đến gần đây, hầu hết các triết lý Tây phương vẫn được xây dựng xoay quanh sự tách biệt giữa tâm trí và vật chất. Những học thuyết khoa học ngày nay cố gắng lý giải cách thức hoạt động của bộ não có dấu ấn rõ ràng của chủ nghĩa nhị nguyên này. Trong khi đó, đạo Phật ngay từ đầu đã đề xuất một cách tiếp cận thực tại không phân biệt. Các ngành khoa học nhận thức nhìn nhận ý thức như một thứ được khắc lên cơ thể, xã hội và văn hóa.
Đã có hàng trăm quyển sách và bài viết được dành riêng cho những lý thuyết về tri thức, thiền định, khái niệm cái tôi, xúc cảm, sự tồn tại của ý chí tự do và bản chất của ý thức. Cuốn sách này không tạo nên một bảng thống kê những quan niệm đã và đang tồn tại về những chủ đề này. Thay vào đó, mục đích của nó là đối chiếu hai góc nhìn đã cắm sâu trong những truyền thống lâu đời: thực hành chiêm nghiệm của Phật giáo với nhận thức luận và nghiên cứu trong khoa học thần kinh. Cuốn sách tập hợp những trải nghiệm và các kỹ năng để thử trả lời cho những câu hỏi sau: Có phải những trạng thái khác nhau của ý thức đến thông qua thiền định và huấn luyện tâm trí có mối liên kết với các quy trình thần kinh không? Nếu thế thì sự tương quan sẽ vận hành như thế nào?
Cuốn sách này chỉ là một đóng góp khiêm tốn cho một lĩnh vực bao la là đối chiếu các quan điểm và kiến thức về bộ não và ý thức của các nhà khoa học với những người hành thiền – nói cách khác là cuộc gặp gỡ giữa hiểu biết trực tiếp và hiểu biết gián tiếp.
Những dòng sau đây đi theo con đường này và chúng tôi cảm thấy mình thật nhỏ bé trước quy mô của nhiệm vụ. Đôi khi, chúng tôi cho phép bản thân mình bị cuốn trôi bởi các chủ đề chúng tôi ưa thích, và điều này, ở một số chỗ, sẽ được thể hiện dưới dạng những thay đổi về đường hướng của cuộc trò chuyện hoặc sự lặp lại. Chúng tôi đã quyết định giữ nguyên toàn bộ cuộc đối thoại bởi việc phát triển một cuộc trao đổi trong suốt một thời gian dài như vậy là rất hy hữu và đem lại rất nhiều điều. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn muốn gửi lời xin lỗi đến các độc giả vì những điều mà có thể chúng tôi bỏ quên.
Cuộc đối thoại này đã làm gia tăng hiểu biết chung của chúng tôi về các chủ đề mà chúng tôi đưa ra. Chúng tôi xin mời các độc giả tham gia cùng và hy vọng các bạn cũng sẽ được hưởng lợi từ những năm tháng làm việc, nghiên cứu của chúng tôi về những khía cạnh căn bản của cuộc đời.
MỤC LỤC:
Lời nói đầu
CHƯƠNG 1. THIỀN ĐỊNH VÀ NÃO BỘ Khoa học về tâm trí
Nhận thức và cấu trúc tinh thần
Xử lý những cảm xúc
Thay đổi từ từ và bền vững
Sự làm giàu bên trong và bên ngoài
Các quy trình biến đổi thần kinh
Các sắc thái cảm xúc
Những kỹ năng dễ dàng
Liên kết với thế giới
Người trẻ có thể bắt đầu thiền như thế nào?
Những biến dạng tinh thần
Sự chú ý và kiểm soát nhận thức
Cái chớp mắt của sự chú ý
Chú ý, chiêm nghiệm và hiện diện cởi mở
Chánh niệm và phân tâm
Củng cố việc tu tập qua giấc ngủ
Lòng từ bi và hành động
Lòng từ bi, thiền định và sự gắn kết trí não
Lòng vị tha và trạng thái hạnh phúc
Những khoảnh khắc kỳ diệu
Phản hồi có thể thay cho rèn luyện tâm trí?
Giới hạn nào cho việc luyện tâm?
Thiền định và hành động
CHƯƠNG 2. ĐỐI PHÓ VỚI CÁC QUÁ TRÌNH TIỀM THỨC VÀ CẢM XÚC Về bản chất của vô thức
Tác dụng phụ của thiền định
Yêu thương chống lại ràng buộc
Trong sự hoan hỉ của an lạc nội tại
Quan sát tâm, điều phục tâm
CHƯƠNG 3. LÀM THẾ NÀO ĐỂ HIỂU NHỮNG GÌ CHÚNG TA BIẾT?
Chúng ta nhận thức gì về thực tại?
Làm thế nào ta thu nạp được kiến thức?
Có thể tồn tại những hiểu biết giá trị của một số khía cạnh tri thức?
Phải chăng ảo tưởng về nhận thức là không thể tránh khỏi
Mỗi người đối với thực tại riêng của mình
Có chăng một thực tại khách quan “ngoài kia
Quan hệ nhân quả là mối tương quan của sự phụ thuộc lẫn nhau
Xây dựng và phá hủy thực tại
Tinh lọc những công cụ của quán niệm
Trải nghiệm góc nhìn thứ nhất, thứ hai và thứ ba
Bác sĩ và phương thuốc
Đạo đức của thực hành và khoa học
Ba khía cạnh của triết học Phật giáo
Tổng kết
CHƯƠNG 4. ĐIỀU TRA CÁI TÔI Điều tra cái tôi
Bản chất tồn tại theo cách thông thường
Bản chất và tự do
Cái tôi yếu mềm, tâm trí mạnh mẽ
Bản ngã và vô ngã
Tai họa của sự trầm tư
Ai chịu trách nhiệm ở đây
CHƯƠNG 5. Ý CHÍ TỰ DO, TRÁCH NHIỆM VÀ CÔNG BẰNG
Quá trình ra quyết định
Trách nhiệm thay đổi
Ý chí tự do và phạm vi lựa chọn
Các tình huống giảm nhẹ
Quan sát với đôi mắt của một bác sĩ
Sự hồi phục thực sự
Sai lệch khủng khiếp
Phá bỏ vòng thù hận
Có tồn tại thứ bản ngã phải chịu trách nhiệm
Liệu một người có thể chứng minh ý chí tự do? Kiến trúc sư của tương lai
CHƯƠNG 6. BẢN CHẤT CỦA Ý THỨC Một cái gì đó còn hơn là không có gì
Nuôi dưỡng các trạng thái tu tập tinh tế của ý thức hoặc nhận thức thuần khiết
Trên những mức độ ý thức khác nhauNhững trải nghiệm lúng túng
Nhớ lại tiền kiếp?
Có thể học được gì từ những trải nghiệm cận tử
Liệu ý thức có thể được hình thành từ một thứ gì đó hơn là vật chất?
Cuộc đối thoại giữa khoa học Tây phương và Phật giáo nổi bật lên trên những tranh luận thường là khó khăn giữa khoa học và tôn giáo. Có một thực tế rằng đạo Phật không phải là một tôn giáo theo nghĩa mà thường được hiểu ở phương Tây. Nó không dựa trên quan điểm về một đấng sáng tạo và vì thế, nó không đòi hỏi phải có đức tin. Phật giáo có thể được miêu tả là một môn “khoa học của tâm trí” và là một con đường biến đổi từ hỗn loạn đến sáng suốt, từ đau khổ đến tự do. Nó có điểm chung với các bộ môn khoa học là khả năng khảo sát tâm trí theo kinh nghiệm. Đây là điều khiến cho một nhà sư Phật giáo và một nhà thần kinh học có thể đối thoại được với nhau và đạt được thành quả: giải đáp một loạt những câu hỏi trải rộng từ vật lý học lượng tử cho đến những vấn đề thuộc phạm trù đạo đức.
Hai bên đã cố gắng so sánh các quan điểm của phương Tây và phương Đông, các lý thuyết khác nhau liên quan đến cấu trúc của tự ngã và bản chất của ý thức, dưới cái nhìn của khoa học và chiêm nghiệm. Cho đến gần đây, hầu hết các triết lý Tây phương vẫn được xây dựng xoay quanh sự tách biệt giữa tâm trí và vật chất. Những học thuyết khoa học ngày nay cố gắng lý giải cách thức hoạt động của bộ não có dấu ấn rõ ràng của chủ nghĩa nhị nguyên này. Trong khi đó, đạo Phật ngay từ đầu đã đề xuất một cách tiếp cận thực tại không phân biệt. Các ngành khoa học nhận thức nhìn nhận ý thức như một thứ được khắc lên cơ thể, xã hội và văn hóa.
Đã có hàng trăm quyển sách và bài viết được dành riêng cho những lý thuyết về tri thức, thiền định, khái niệm cái tôi, xúc cảm, sự tồn tại của ý chí tự do và bản chất của ý thức. Cuốn sách này không tạo nên một bảng thống kê những quan niệm đã và đang tồn tại về những chủ đề này. Thay vào đó, mục đích của nó là đối chiếu hai góc nhìn đã cắm sâu trong những truyền thống lâu đời: thực hành chiêm nghiệm của Phật giáo với nhận thức luận và nghiên cứu trong khoa học thần kinh. Cuốn sách tập hợp những trải nghiệm và các kỹ năng để thử trả lời cho những câu hỏi sau: Có phải những trạng thái khác nhau của ý thức đến thông qua thiền định và huấn luyện tâm trí có mối liên kết với các quy trình thần kinh không? Nếu thế thì sự tương quan sẽ vận hành như thế nào?
Cuốn sách này chỉ là một đóng góp khiêm tốn cho một lĩnh vực bao la là đối chiếu các quan điểm và kiến thức về bộ não và ý thức của các nhà khoa học với những người hành thiền – nói cách khác là cuộc gặp gỡ giữa hiểu biết trực tiếp và hiểu biết gián tiếp.
Những dòng sau đây đi theo con đường này và chúng tôi cảm thấy mình thật nhỏ bé trước quy mô của nhiệm vụ. Đôi khi, chúng tôi cho phép bản thân mình bị cuốn trôi bởi các chủ đề chúng tôi ưa thích, và điều này, ở một số chỗ, sẽ được thể hiện dưới dạng những thay đổi về đường hướng của cuộc trò chuyện hoặc sự lặp lại. Chúng tôi đã quyết định giữ nguyên toàn bộ cuộc đối thoại bởi việc phát triển một cuộc trao đổi trong suốt một thời gian dài như vậy là rất hy hữu và đem lại rất nhiều điều. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn muốn gửi lời xin lỗi đến các độc giả vì những điều mà có thể chúng tôi bỏ quên.
Cuộc đối thoại này đã làm gia tăng hiểu biết chung của chúng tôi về các chủ đề mà chúng tôi đưa ra. Chúng tôi xin mời các độc giả tham gia cùng và hy vọng các bạn cũng sẽ được hưởng lợi từ những năm tháng làm việc, nghiên cứu của chúng tôi về những khía cạnh căn bản của cuộc đời.
MỤC LỤC:
Lời nói đầu
CHƯƠNG 1. THIỀN ĐỊNH VÀ NÃO BỘ Khoa học về tâm trí
Nhận thức và cấu trúc tinh thần
Xử lý những cảm xúc
Thay đổi từ từ và bền vững
Sự làm giàu bên trong và bên ngoài
Các quy trình biến đổi thần kinh
Các sắc thái cảm xúc
Những kỹ năng dễ dàng
Liên kết với thế giới
Người trẻ có thể bắt đầu thiền như thế nào?
Những biến dạng tinh thần
Sự chú ý và kiểm soát nhận thức
Cái chớp mắt của sự chú ý
Chú ý, chiêm nghiệm và hiện diện cởi mở
Chánh niệm và phân tâm
Củng cố việc tu tập qua giấc ngủ
Lòng từ bi và hành động
Lòng từ bi, thiền định và sự gắn kết trí não
Lòng vị tha và trạng thái hạnh phúc
Những khoảnh khắc kỳ diệu
Phản hồi có thể thay cho rèn luyện tâm trí?
Giới hạn nào cho việc luyện tâm?
Thiền định và hành động
CHƯƠNG 2. ĐỐI PHÓ VỚI CÁC QUÁ TRÌNH TIỀM THỨC VÀ CẢM XÚC Về bản chất của vô thức
Tác dụng phụ của thiền định
Yêu thương chống lại ràng buộc
Trong sự hoan hỉ của an lạc nội tại
Quan sát tâm, điều phục tâm
CHƯƠNG 3. LÀM THẾ NÀO ĐỂ HIỂU NHỮNG GÌ CHÚNG TA BIẾT?
Chúng ta nhận thức gì về thực tại?
Làm thế nào ta thu nạp được kiến thức?
Có thể tồn tại những hiểu biết giá trị của một số khía cạnh tri thức?
Phải chăng ảo tưởng về nhận thức là không thể tránh khỏi
Mỗi người đối với thực tại riêng của mình
Có chăng một thực tại khách quan “ngoài kia
Quan hệ nhân quả là mối tương quan của sự phụ thuộc lẫn nhau
Xây dựng và phá hủy thực tại
Tinh lọc những công cụ của quán niệm
Trải nghiệm góc nhìn thứ nhất, thứ hai và thứ ba
Bác sĩ và phương thuốc
Đạo đức của thực hành và khoa học
Ba khía cạnh của triết học Phật giáo
Tổng kết
CHƯƠNG 4. ĐIỀU TRA CÁI TÔI Điều tra cái tôi
Bản chất tồn tại theo cách thông thường
Bản chất và tự do
Cái tôi yếu mềm, tâm trí mạnh mẽ
Bản ngã và vô ngã
Tai họa của sự trầm tư
Ai chịu trách nhiệm ở đây
CHƯƠNG 5. Ý CHÍ TỰ DO, TRÁCH NHIỆM VÀ CÔNG BẰNG
Quá trình ra quyết định
Trách nhiệm thay đổi
Ý chí tự do và phạm vi lựa chọn
Các tình huống giảm nhẹ
Quan sát với đôi mắt của một bác sĩ
Sự hồi phục thực sự
Sai lệch khủng khiếp
Phá bỏ vòng thù hận
Có tồn tại thứ bản ngã phải chịu trách nhiệm
Liệu một người có thể chứng minh ý chí tự do? Kiến trúc sư của tương lai
CHƯƠNG 6. BẢN CHẤT CỦA Ý THỨC Một cái gì đó còn hơn là không có gì
Nuôi dưỡng các trạng thái tu tập tinh tế của ý thức hoặc nhận thức thuần khiết
Trên những mức độ ý thức khác nhauNhững trải nghiệm lúng túng
Nhớ lại tiền kiếp?
Có thể học được gì từ những trải nghiệm cận tử
Liệu ý thức có thể được hình thành từ một thứ gì đó hơn là vật chất?
Cuộc đối thoại giữa khoa học Tây phương và Phật giáo nổi bật lên trên những tranh luận thường là khó khăn giữa khoa học và tôn giáo. Có một thực tế rằng đạo Phật không phải là một tôn giáo theo nghĩa mà thường được hiểu ở phương Tây. Nó không dựa trên quan điểm về một đấng sáng tạo và vì thế, nó không đòi hỏi phải có đức tin. Phật giáo có thể được miêu tả là một môn “khoa học của tâm trí” và là một con đường biến đổi từ hỗn loạn đến sáng suốt, từ đau khổ đến tự do. Nó có điểm chung với các bộ môn khoa học là khả năng khảo sát tâm trí theo kinh nghiệm. Đây là điều khiến cho một nhà sư Phật giáo và một nhà thần kinh học có thể đối thoại được với nhau và đạt được thành quả: giải đáp một loạt những câu hỏi trải rộng từ vật lý học lượng tử cho đến những vấn đề thuộc phạm trù đạo đức.
Hai bên đã cố gắng so sánh các quan điểm của phương Tây và phương Đông, các lý thuyết khác nhau liên quan đến cấu trúc của tự ngã và bản chất của ý thức, dưới cái nhìn của khoa học và chiêm nghiệm. Cho đến gần đây, hầu hết các triết lý Tây phương vẫn được xây dựng xoay quanh sự tách biệt giữa tâm trí và vật chất. Những học thuyết khoa học ngày nay cố gắng lý giải cách thức hoạt động của bộ não có dấu ấn rõ ràng của chủ nghĩa nhị nguyên này. Trong khi đó, đạo Phật ngay từ đầu đã đề xuất một cách tiếp cận thực tại không phân biệt. Các ngành khoa học nhận thức nhìn nhận ý thức như một thứ được khắc lên cơ thể, xã hội và văn hóa.
Đã có hàng trăm quyển sách và bài viết được dành riêng cho những lý thuyết về tri thức, thiền định, khái niệm cái tôi, xúc cảm, sự tồn tại của ý chí tự do và bản chất của ý thức. Cuốn sách này không tạo nên một bảng thống kê những quan niệm đã và đang tồn tại về những chủ đề này. Thay vào đó, mục đích của nó là đối chiếu hai góc nhìn đã cắm sâu trong những truyền thống lâu đời: thực hành chiêm nghiệm của Phật giáo với nhận thức luận và nghiên cứu trong khoa học thần kinh. Cuốn sách tập hợp những trải nghiệm và các kỹ năng để thử trả lời cho những câu hỏi sau: Có phải những trạng thái khác nhau của ý thức đến thông qua thiền định và huấn luyện tâm trí có mối liên kết với các quy trình thần kinh không? Nếu thế thì sự tương quan sẽ vận hành như thế nào?
Cuốn sách này chỉ là một đóng góp khiêm tốn cho một lĩnh vực bao la là đối chiếu các quan điểm và kiến thức về bộ não và ý thức của các nhà khoa học với những người hành thiền – nói cách khác là cuộc gặp gỡ giữa hiểu biết trực tiếp và hiểu biết gián tiếp.
Những dòng sau đây đi theo con đường này và chúng tôi cảm thấy mình thật nhỏ bé trước quy mô của nhiệm vụ. Đôi khi, chúng tôi cho phép bản thân mình bị cuốn trôi bởi các chủ đề chúng tôi ưa thích, và điều này, ở một số chỗ, sẽ được thể hiện dưới dạng những thay đổi về đường hướng của cuộc trò chuyện hoặc sự lặp lại. Chúng tôi đã quyết định giữ nguyên toàn bộ cuộc đối thoại bởi việc phát triển một cuộc trao đổi trong suốt một thời gian dài như vậy là rất hy hữu và đem lại rất nhiều điều. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn muốn gửi lời xin lỗi đến các độc giả vì những điều mà có thể chúng tôi bỏ quên.
Cuộc đối thoại này đã làm gia tăng hiểu biết chung của chúng tôi về các chủ đề mà chúng tôi đưa ra. Chúng tôi xin mời các độc giả tham gia cùng và hy vọng các bạn cũng sẽ được hưởng lợi từ những năm tháng làm việc, nghiên cứu của chúng tôi về những khía cạnh căn bản của cuộc đời.
MỤC LỤC:
Lời nói đầu
CHƯƠNG 1. THIỀN ĐỊNH VÀ NÃO BỘ Khoa học về tâm trí
Nhận thức và cấu trúc tinh thần
Xử lý những cảm xúc
Thay đổi từ từ và bền vững
Sự làm giàu bên trong và bên ngoài
Các quy trình biến đổi thần kinh
Các sắc thái cảm xúc
Những kỹ năng dễ dàng
Liên kết với thế giới
Người trẻ có thể bắt đầu thiền như thế nào?
Những biến dạng tinh thần
Sự chú ý và kiểm soát nhận thức
Cái chớp mắt của sự chú ý
Chú ý, chiêm nghiệm và hiện diện cởi mở
Chánh niệm và phân tâm
Củng cố việc tu tập qua giấc ngủ
Lòng từ bi và hành động
Lòng từ bi, thiền định và sự gắn kết trí não
Lòng vị tha và trạng thái hạnh phúc
Những khoảnh khắc kỳ diệu
Phản hồi có thể thay cho rèn luyện tâm trí?
Giới hạn nào cho việc luyện tâm?
Thiền định và hành động
CHƯƠNG 2. ĐỐI PHÓ VỚI CÁC QUÁ TRÌNH TIỀM THỨC VÀ CẢM XÚC Về bản chất của vô thức
Tác dụng phụ của thiền định
Yêu thương chống lại ràng buộc
Trong sự hoan hỉ của an lạc nội tại
Quan sát tâm, điều phục tâm
CHƯƠNG 3. LÀM THẾ NÀO ĐỂ HIỂU NHỮNG GÌ CHÚNG TA BIẾT?
Chúng ta nhận thức gì về thực tại?
Làm thế nào ta thu nạp được kiến thức?
Có thể tồn tại những hiểu biết giá trị của một số khía cạnh tri thức?
Phải chăng ảo tưởng về nhận thức là không thể tránh khỏi
Mỗi người đối với thực tại riêng của mình
Có chăng một thực tại khách quan “ngoài kia
Quan hệ nhân quả là mối tương quan của sự phụ thuộc lẫn nhau
Xây dựng và phá hủy thực tại
Tinh lọc những công cụ của quán niệm
Trải nghiệm góc nhìn thứ nhất, thứ hai và thứ ba
Bác sĩ và phương thuốc
Đạo đức của thực hành và khoa học
Ba khía cạnh của triết học Phật giáo
Tổng kết
CHƯƠNG 4. ĐIỀU TRA CÁI TÔI Điều tra cái tôi
Bản chất tồn tại theo cách thông thường
Bản chất và tự do
Cái tôi yếu mềm, tâm trí mạnh mẽ
Bản ngã và vô ngã
Tai họa của sự trầm tư
Ai chịu trách nhiệm ở đây
CHƯƠNG 5. Ý CHÍ TỰ DO, TRÁCH NHIỆM VÀ CÔNG BẰNG
Quá trình ra quyết định
Trách nhiệm thay đổi
Ý chí tự do và phạm vi lựa chọn
Các tình huống giảm nhẹ
Quan sát với đôi mắt của một bác sĩ
Sự hồi phục thực sự
Sai lệch khủng khiếp
Phá bỏ vòng thù hận
Có tồn tại thứ bản ngã phải chịu trách nhiệm
Liệu một người có thể chứng minh ý chí tự do? Kiến trúc sư của tương lai
CHƯƠNG 6. BẢN CHẤT CỦA Ý THỨC Một cái gì đó còn hơn là không có gì
Nuôi dưỡng các trạng thái tu tập tinh tế của ý thức hoặc nhận thức thuần khiết
Trên những mức độ ý thức khác nhauNhững trải nghiệm lúng túng
Nhớ lại tiền kiếp?
Có thể học được gì từ những trải nghiệm cận tử
Liệu ý thức có thể được hình thành từ một thứ gì đó hơn là vật chất?